Phát triển giống nhãn chống chọi được bệnh chổi rồng

Chổi rồng là bệnh hại quan trọng nhất trên cây nhãn hiện nay, bệnh tấn công và gây hại trên các đợt đọt non và hoa nhãn, tạo nên hiện tượng mọc thành chùm của lá hoặc hoa.

Chính vì vậy chúng được gọi là chổi rồng hay nông dân miền Nam gọi là “đầu lân”, nhìn từ xa như dạng một tổ chim hoặc dạng cây chổi.

1. Tác nhân gây bệnh

Theo những nghiên cứu mới nhất của Viện Cây ăn quả miền Nam đã xác định được tác nhân gây bệnh là do vi khuẩn thuộc nhóm GammaProteobacteria, vi khuẩn này không thể nuôi cấy, sống trong mạch dẫn của cây, đặt biệt là trên các đọt non, hoa. Đây là loài vi khuẩn mới chưa được định danh, nên cần có nhiều nghiên cứu sâu hơn, tuy nhiên việc xác định rõ tác nhân cũng chỉ có tác dụng về mặt khoa học và biện pháp phòng trừ đối với tác nhân gây bệnh là kém khả thi.

2. Trung gian ( môi giới) truyền bệnh

Bệnh được lan truyền qua trung gian truyền bệnh là nhện lông nhung (Eryophyes dimocarpi), nhện rất nhỏ không nhìn thấy bằng mắt thường, nhện có đặc điểm là vòng đời chỉ khoảng 8-15 ngày, trong 1 năm có thể hoàn thành 13-15 thế hệ (lứa), chúng phát triển và gây hại mạnh nhất trong những tháng mùa nắng, chúng tấn công gây hại và tryền bệnh từ rất sớm của các chồi non và nụ hoa ( khi chúng mới nhú), khi cây không có lá non, chúng chích hút trên lá già nhưng không lộ triệu chứng, nhưng chúng lưu tồn và sẽ tấn công trên các đọt non mới nhú và gây hại.

Trên vườn, nhện lông nhung còn tấn công các cây ký chủ khác như cây bồ ngót, cây bóng nẻ (cơm nguội) và các cây ăn trái khác như chôm chôm, bưởi. cam, quýt, chanh. Bệnh này nhiễm và gây hại nặng nhất trên giống nhãn tiêu da bò, kế đến là giống tiêu lá bầu, nhãn super. Trong khi đó giống nhãn long ít nhiễm hơn, đặc biệt là giống nhãn xuồng cơm vàng chưa thấy nhiễm bệnh này.

3. Thực trạng và biện pháp phòng ngừa

Trước thực trạng bệnh chổi rồng (còn gọi là đầu lân) hoành hành trên nhãn tiêu da bò, nhiều nông dân đốn bỏ trồng lại. Tuy nhiên, TS. Nguyễn Văn Hòa, phó Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam khuyến cáo vùng nhãn tiêu da bò bị nhiễm bệnh chổi rồng nặng không nên đốn bỏ vì nhãn đã được trồng từ rất lâu, có thể áp dụng biện pháp ghép chuyển đổi giống nhãn xuồng cơm vàng trên gốc ghép nhãn tiêu da bò bị nhiễm.

TS. Hòa lưu ý, trong giai đoạn dịch, cần tổ chức thành đội cắt tỉa cành và phun xịt thuốc. Có thể từng nhóm nông dân hợp tác với nhau cùng tỉa cành bệnh trên từng vườn theo kiểu cuốn chiếu và ngành nông nghiệp địa phương tổ chức thành các đội phun xịt thuốc trừ nhện một cách đồng loạt và triệt để, đúng quy trình (6 lần). Có thể xử lý ra hoa tùy theo sức khỏe của cây, không nhất thiết phải đợi đến cơi đọt thứ 2 hoặc thứ 3. Trên vườn nếu có nhãn trồng xen với chôm chôm, nên phun thuốc trừ nhện cho cây chôm chôm. Không nên nhân giống từ những cây bị nhiễm bệnh chổi rồng. Ở những vùng nhãn tiêu da bò bị nhiễm bệnh chổi rồng nặng có thể áp dụng biện pháp ghép chuyển đổi giống nhãn xuồng cơm vàng có chất lượng ngon trên gốc ghép nhãn tiêu da bò bị nhiễm bệnh.

Để tránh bùng phát dịch nên chú ý cắt bỏ toàn bộ các cành, lá, hoa bị nhiễm bệnh và đem đốt hoặc chất thành đống, phun thuốc trừ nhện và trùm lại bằng nylon để tránh nhện phát tán. Sau thu hoạch trái tiến hành cắt tỉa và dọn vệ sinh trong vườn cây giúp tán cây thông tháong, giảm khả năng cư trú và gây hại của nhện (cắt cnàh sâu khoảng 40-50 cm), sau khi cắt phải phun thuốc trừ nhện trên tán lá ngay. Tránh để cành lá, trái tiếp xúc với mặt đất tạo điều kiện cho nhện di chuyển lên cây. Không nên để cây ký chủ phụ như cây bồ ngót, cây bóng nẻ trên vườn. Nên bón phân cân đối để xử lý cho cây đọt non, ra hoa đồng loạt, nhanh, đọt to, khỏe để dễ quản lý nhện và hạn chế bệnh. Việc tỉa chồi bệnh nên tiếp tục thực hiện nếu một số chồi mới vẫn còn xuất hiện bệnh. Có thể áp dụng biện pháp phun nước áp lực lớn trong mùa nắng để cuốn trôi nhện, đồng thời tạo ẩm độ cao làm trứng nhện không ở được.

Sau khi cắt tỉa phải phun thuốc trừ nhện và thuốc gốc đồng ngay trên tán lá, giúp loại bỏ nhện còn xót lại trên lá già và sát trùng vết thương do cắt tỉa. Khi cây mới vừa nhú đọt non, ra hoa, phải tiến hành phun xịt ngay bằng loại thuốc trừ nhện và nên thay đổi gốc thuốc và định kỳ phun thuốc trừ nhện (tùy theo thời gian cách ly của từng loại thuốc) cho đến khi lá chuyển từ lá lụa có màu đồng sang màu xanh thì có thể ngưng thuốc. Có thể áp dụng luân phiên các loại thuốc đã được Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành cho nhện lông nhung trên cây nhãn. Khi áp dụng thuốc nên hòa với dầu khoáng giúp thuốc lan tỏa tốt hơn và dẫn đến hiệu quả phòng trừ cao, dầu khoáng cũng có tác dụng phòng trừ nhện rất tốt.Biện pháp này chỉ hữu hiệu khi phun thuốc tiếp xúc trên tán cây, lá. Khi dịch bệnh đã được ổn định, có thể sử dụng nấm đối kháng Paecilomyces trong phòng trừ nhện lông nhung (kết quả khảo sát ban đầu của Viện cho kết quả khá tốt), hay sử dụng thảo mộc trong phòng trừ nhện (dịch trích từ ớt xanh, gừng và hành)…

4. Phát triển giống nhãn chống chọi được bệnh chổi rồng

Tháng 3 năm 2013, Trạm khuyến nông huyện Châu Thành triển khai thực hiện mô hình trình diễn giống nhãn chống chịu bệnh chổi rồng trên diện tích 1 ha với giống nhãn Phú Quý (3 năm tuổi) của 2 hộ dân ở xã An Nhơn và Tân Nhuận Đông.

Trong quá trình thực hiện Trạm khuyến nông huyện đã hỗ trợ quy trình chăm sóc, xử lý bông, trái, bón phân theo từng giai đoạn phát triển của cây nhãn, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn. Qua theo dõi, trên diện tích nhãn trình diễn từ giai đoạn làm đọt đến ra bông, đậu trái, giống nhãn Phú Quý hoàn toàn không xuất hiện triệu chứng của bệnh chổi rồng.

Theo đánh giá của ngành chuyên môn, mặc dù quá trình sinh trưởng, khả năng phân cành, phát triển tán cũng như năng suất của giống nhãn Phú Quý còn hạn chế hơn so với 2 giống nhãn Idor và Thạch Kiệt đang được trồng phổ biếnt tại địa phương. Tuy nhiên, giống nhãn này cũng có những ưu điểm là cứng cây, chống chịu gió tốt, phù hợp với thổ nhưỡng và điều kiện sản xuất của nông dân. Đặc biệt, là chống chịu cao đối với bệnh chổi rồng và giá cả ổn định ở mức cao. Đây là điều kiện thuận lợi để bà con nông dân trồng thay thế giống nhãn tiêu da bò đang bị ảnh hưởng dịch bệnh chổi rồng trong thời gian qua.

Tuy nhiên, để mở rộng diện tích giống nhãn mới này, Trạm khuyến nông huyện cho biết sẽ tiếp tục thực hiện trình diễn trên nhiều diện tích ở từng vùng đất khác nhau để có những kết quả cụ thể nhất và đề nghị về trên định hướng cho bà con nông dân thực hiện chuyển đổi nhằm duy trì loại cây ăn trái truyền thống và chủ lực của huyện Châu Thành.

 Đài PT-TH Đồng Tháp