Kiến thức cần biết về trang trí sân vườn (phần 1)

Vườn cảnh là gì ? Dưới đây là 1 số khái niệm cơ bản về vườn cảnh và trang trí sân vườn như sau :

-Xây dựng vườn cảnh trên căn bản phối họa và cảm giác về sự quân bình
– Sự cân bằng không đổì xứng
– Tính đồng nhất
– Những bộ phận hợp thành vườn cảnh
– Nước trong vườn cảnh
– Kỹ thuật tạo ra một hồ nước cho khu vườn
– Kiểu kiến trúc thác nước và những dòng suối nhỏ
– Nguồn gốc của đá dùng trong vườn cảnh
– Sử dụng mặt nào của đá
– Áp dụng sự quân bình không đôi xứng với đá
– Dịch chuyển và chỗ đặt đá
– Dấu vết căn bản của đường mòn trong vườn cảnh .
5 kiểu vườn cảnh Nhật : vườn lớn – Vườn khô – vườn trà – vườn đi dạo – Vườn nhỏ trong nhà – Duy trì vườn cảnh – Cá trong hồ và vườn cảnh – Những gợi ý về cây .
(ĐỖ Xuân Hải )

1. Vài nét văn hóa khác nhau trong nghệ thuật trang trí sân vườn trên thế giới

Người Anh thành công trong việc xây dựng những biệt thự nguy nga hay những lâu đài cho cá vàng.
Người dân La Mã sử dụng những bậc thang trong câu trúc của hồ và suối nước hay vòi phun để làm dịu mát khí trời nóng bức trong những đêm hè ỏ ngay giữa lục địa xa hẳn vùng biển.
Người Pháp thì dùng những tấm màn nước để phô trương nét đặc trưng về vườn cảnh đặc biệt của họ.
Người Châu Âu xây những khu vườn lớn, cây cối sum xuê, um tùm trong lâu đài, hay các công viên như truyền thống của những gia đình quí tộc, hoàng gia, trong đó cứ hồ nước, suối phun, thác đổ …

Nếu như người Nhật mải bận tâm về các quan niệm với dáng hồ nghi thức và bất nghi thức trong suốt quá trình hình thành các kiểu vườn cảnh trải qua các thời kỳ lịch sử Nhật, thì người Việt Nam ta không màng đến những băn khoăn bên lề, vẫn tạo ra những khu vườn trồng cây và hoa kiểng. Trong đó có chứa đựng tất cả những tinh hoa được chắt lọc từ thiên nhiên. Những di tích cổ mang những dâu ấn của những thời kỳ lịch sử cận đại, còn lưu lại những vết tích về những vườn cảnh tiêu biểu của Việt Nam.

2. Những nét văn hóa đặc trưng của trang trí sân vườn hay vườn cảnh của Việt Nam

Những khu vườn Thượng Uyển của Triều Nguyễn trong khu thành nội Huế hay các lăng tẩm lâu đài vua chúa Triều Nguyễn, mà mỗi khu lăng tẩm là một vườn cảnh khổng lồ. Hoặc các thắng tích nổi tiếng cuả mỗi miền, rải rác đây đó trong các thành phố và làng mạc Việt Nam và ở các công viên, là sự phối hợp nghệ thuật của kiến trúc cả Đông và Tây.

Sự gọn gàng, sạch sẽ và ngăn nắp cuả khu vườn với những hình thức vuông vắn là sự yên tĩnh, hấp dẫn cho nhiều người đương thời. Duyên dáng, cân xứng với những kiểu vườn, hồ theo các dáng hình học có thể miêu tả được một khu vườn cảnh trời quang mây tạnh, cảnh sóng yên biển lặng, sự ưầm lặng, với không khí thanh binh, thanh thản. Cẩn thận và lưu ý trong khi chọn lựa vật liệu, có thể rút ra từ thiên nhiên vài đồ vật có xuất xứ từ những kỷ nguyên khác, hay xứng hợp với nhau những đặc trưng của kiên trúc hiện đại. Một vườn cảnh, hồ tự nhiên là nơi bắt đầu cuả sự phác họa, thiết kế,trình bày kiểu một khu vườn mang kiến trúc cổ xưa hay kiến trúc hiên đại, là nơi trang trải thiên nhiên, làm hấp dẫn sự say mê khách tham quan và người thưởng ngoạn.

Cá vàng bơi lội tung tăng, làm gợn lăn tăn mặt hồ yên tĩnh là một sự quyến rũ cho bất cứ ai khi nhìn thấy.

Tác dụng sự vận hành của nước làm thay đổi không khí trong những ngày hè nóng bức thành hơi nước mát dịu, nhất là vào các buổi chiều lặng gió.

3. Yếu tố nước trong trang trí sân vườn

Mặt nước hồ trở thành gương phẳng phản chiêu hình ảnh bờ hồ, rừng cây, những hình ảnh bập bềnh, lung linh là hiện thân của những hình tượng bị đảo ngược. Nước làm cho mọi vật trở nên quyến rũ hơn và tăng thêm vẻ đẹp của vườn. Nó làm dội lại, ghi lại những đường nét và màu sắc hơn bất kỳ nét cọ cuả họa sỹ nào về bầu trời mây. Một mảng vườn có những trang trí chạm khắc hình ảnh cành cây, nhánh sông hay gần bên cây; nước luôn tạo nên những hình ảnh và những thay đổi về hình cảnh từng giờ phút.

Nước đem lại vẻ đẹp lộng lẫy cho khung vòm cong, nhịp cuốn cuả cầu, ghế dựa, băng đá, đá lát, gạch, gỗ, bê tông, đá sỏi, cuội, cây con khi chúng chen vào bên nước. Vườn cảnh đem lại sự say mê, rung cảm trong bất cứ nghệ nhân nào hay các chủ nhân ông các khu vườn hoặc những người thợ vườn và thậm chí những tao nhân mặc khách đã vịn vào không gian của nó để tìm nguồn hứng khởi. Nước còn đem đến sự thay đổi cho các vật trang trí, đá, và các vật quí. Người thực hiện rất cần có những kiến thức cụ thể, để tùy lúc, tuỳ chỗ làm biến đổi cấc đặc tính của nước đôi với mọi vật trong cái nhìn.

4.Những kiến thức cơ bản về trang trí sân vườn

Vườn cảnh, hồ nước còn là một kiểu tủ chưng hàng lý tưởng, một sự góp nhặt của đá và các vỏ ốc lạ, đẹp, nơi phô bày màu đẹp nhất là khi chúng nằm trong nước, và ở dưới đáy các hồ nông, hay ở vách hồ, nó càng biểu lộ cái đẹp duyên dáng khi được khảm vào đó. Nó mở ra cho chủ nhân một sự bình an, một thế giới mới. Tập quán lâu đời nhắc nhở chúng ta luôn nhớ và chuẩn bị đầu tư thích hợp hệ thông thoát nước cho cây. Chủ nhân vườn luôn luôn để tâm đến việc tìm kiếm và lựa chọn các loại cây có nhiều ưu điểm lớn nhanh, phát triển mạnh trong nước, có sức chịu đựng cao, chịu được sự khắc nghiệt của môi trường, chịu được sức nóng trên khô và chỗ nước cạn, thiếu oxy cho cả cây con và cỏ, có màu mới, đẹp, hình dáng cây, cách bài trí cho một khu vườn. Đặc biệt nhất là khả năng chịu nước, chịu hạn, đặc tính nổi với nước ở cây, cũng như sự tăng giảm của chất khoáng trong nước.

Nhìn một khu vườn cảnh được xây dựng theo kiểu Nhật Bản, ít ai không cảm nhận những rung động, cảm hứng trào dâng trong lòng. Sự tĩnh mịch tàng ẩn khắp mọi nơi, tạo ra cảm giác bình yên cho người thưởng ngoạn. Có thể nói, nét đẹp này là sự đánh thức, là lời kêu gọi thúc đẩy những nhà họa sỹ tạo ra những bản phác họa nổi tiếng.

5. Nguồn gốc trang trí sân vườn ở Việt Nam

Đã qua rồi cái thời mà mỗi chung ta dễ dàng chấp nhận mọi cái đến với mình một cách xuề xòa. Mua một món đồ bất kỳ, ngoài phẩm chất của nó, về mặt mỹ thuật còn phải được công nhận. Thị hiếu và nhu cầu của con người đời nay không chỉ bằng lòng với một căn hộ che mưa nắng, có cửa nẻo chắc chắn, mà còn cần biết trang trí nội thất ra sao, chung quanh nhà có vườn cây không, có đất để đặt cây cảnh, non bộ không ? có dòng nước chảy sau nhà … nếu có những điều kiện nêu trên, hoặc quanh nhà đã có một vườn cảnh đẹp rồi, người mua sẽ dễ dàng chấp nhận dù giá rất cao. Nếu chỉ đơn thần là một căn nhà để ở, thì họ kỳ kèo ra thể không tha thiết lắm. Vì ai cũng biết, mua nhà để ở thì khu nào cũng có, lớn nhỏ, rộng hẹp, vừa với mọi túi tiền; nhưng tìm một căn nhà nho nhỏ, xinh xinh trong một khu vườn cảnh đẹp như Ngự Uyển, thì không phải chỗ nào cũng có, và nhất là nếu khu vườn đó lại được xây dựng theo kiểu Á Đông như vườn cảnh Nhật là tiêu biểu, thì giá trị rất là cao.

Từ thời phong kiến, ở nước ta thú chơi vườn cảnh quanq nhà đã là một phần không thể tách rời của cuộc sống. Nó không chỉ là nơi của người ẩn dật với túi thơ, bầu rượu, nơi ngâm vịnh của những tao nhân, mà còn là nơi nghỉ ngơi của những con người đã có cả một quá trình vật lộn, đua chen, chán ngán cảnh tranh dành của thế tục. Ngày xưa nhà và vườn là một, nó là một khối liên kết. Ngày nay xã hội phát triển về mặt công nghiệp, các giá trị của những món ăn tinh thần, những thú vui thanh tao ngày càng bị quên lãng. Nhà máy, phố xá, đô thị được xây dựng nhiều thêm, những ngôi nhà cao tầng, nhà lầu đúc chen kiếm tìm chỗ đứng, các khu vườn bị phá hủy, ảnh hưởng sinh thái nhiều khi trở thành nguy cơ, chỉ còn tìm thấy rải rác các khu vườn cảnh Việt Nam ở các vùng ngoại vi thành phố và một phần nhỏ trong các biệt thự ở vùng trung tâm thành phố. Ở các vùng nông thôn của các nước, tuy vẫn cần đất để trồng trọt hoa màu, nhưng bao giờ, quanh ngôi nhà ở cũng có một mảnh vườn nhỏ trồng thêm cây trái, hoa lợi dùng trong năm, và một vài cây kiểng cổ, cùng với các loại hoa nở từng mùa, trong vuờn có đặt non bộ. Đó là những vườn cảnh được chủ nhân bài trí theo suy nghĩ truyền thông, và việc xây dựng không những chỉ mang tính cách tự phát mà chủ nhân còn không có đủ những yếu tố phụ như đời sống ổn định, tính lâu dài của việc an cư … nên chưa có bước xây dựng qui mô các vườn cảnh quanh nhà. Đó là những nơi lý tưởng để xây dựng vườn cảnh. Ở Thành phô’ từ sau ngày yên tiếng súng, bắt đầu một cuộc sống bình yên, người ta đã nghĩ suy, cân nhắc, và đi tìm đất đế sớm giải quyết nỗi đam mê đã bị chiến tranh ức chế từ lâu. Những nhà có vườn rộng người ta chơi được nhiều thứ bonsai, non bộ, tiểu cảnh, cây hoa kiểng, ao cá, hổ nước, suối phun, thác suối và có những lối đi lát đá, xây dựng thành những mảng vườn cảnh đẹp, đầy sự quyến rũ, với sức sống mãnh liệt.
Tuy có sự ham thích, mong muôn cổ được mảnh vườn rộng, nhưng những khu vườn rộng ở sau lũy tre xanh vẫn chưa được các chủ nhân khai thác đúng mức, vì một phần nào đó kiến thức về phác họa và dàn trải, bố trí một vườn cảnh hiện đại và phù hợp vơi tinh thần người chủ chưa được phổ biến rộng. Những kế thừa, tài sản tinh thần của cha ông, không có chỗ để vun bồi, nhất là trong điều kiện đô thị hóa ngày càng phát triển.

6.Lời kết

Bài viết này và các phần tiếp theo là bản phác họa, giúp cho chúng ta nhận thức sơ đổ và xây dựng một hệ thông vườn cảnh theo kiểu Nhật. Bước đầu chúng ta sẽ làm quen với tinh thần Đông phương qua những khu vườn Nhật gần gũi. Từ đó dẫn đến những phương pháp thực hiện và kỹ thuật hay kỹ năng đi sơ đồ và xây dựng, thiết kế một vườn cảnh của mình.

Đỗ Xuân Hải

Xem tiếp phần 2 : Cách phát họa cho ý tưởng trang trí sân vườn