Đặc điểm hình thái hoa hồng và nguồn gốc, thực vật học

Hoa hồng trồng hiện nay có nguồn gốc rất phức tạp, nó là kết quả tạp giao của tầm xuân (Rosa multiflora) với Mai Khôi (Rosa Rugosa) và hoa hồng (Rosa indica).

Mai Khôi: (Rosa Rugosa) có nguồn gốc ở Trung Quốc, hiện còn rất nhiều cây hoang dại. Mai Khôi là loại cây thân gỗ rụng lá, cao tới 2m, thân dạng bò, màu nâu tro, trên thân có một lớp lông nhung và có gai. Lá kép lông chim, có 5 – 9 lá nhỏ, hình thuôn hoặc hình trứng dài 2-5 cm, mép lá có răng cưa, mặt trên không có gai, mặt dưới có lông gai. Hoa mọc thành chùm màu trắng hoặc đỏ tím, đường kính 5 – 8cm, có chứa tinh dầu, mùi thơm, thông thường mỗi năm hoa ra một lần vào tháng 5 hoặc tháng 6, cũng có khi ra thêm một đợt vào tháng 7, tháng 8, quả hình cầu dẹt, màu đỏ gạch.

Tầm xuân: Là loại cây bụi rụng lá, cành nhỏ, mọc lan như cây dây leo, lá kép lông chim, hoa nhỏ và mọc thành cành, một năm chỉ ra hoa 1 lần. Cây có nguồn gốc ở Trung Quốc, Tây Âu, Bắc Mỹ. Ở Trung Quốc có loại tầm xuân dại (Rosamultiflora) có 5 – 11 lá kép, quanh có gai, hoa nhỏ, màu trắng đến màu đỏ, mọc dày sít như hình cái ô, ra hoa vào tháng 5, tháng 6; quả nhỏ hình cầu. Ngoài ra, còn có một số loại tầm xuân khác như: cẩu tầm xuân (Rosa Camina), tầm xuân màu vàng, tầm xuân lá nhãn, tầm xuân Pháp…

Hoa hồng (Rosa Indica) nguyên sản ở Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Vân Nam, Tô Châu, Quảng Đông… hiện nay còn tồn tại những cây cổ thụ hoang dại, là loại cây lùm bụi, rụng lá và nửa rụng lá, cây mọc đứng thẳng hoặc nửa mở, lá kép lông chim có từ 3 – 5 lá nhỏ, hình trứng dài 2 – 3cm, đỉnh lá nhọn, mép lá răng cưa, hai mặt không có lông. Hoa mọc rời hoặc thành chùm trên cành, đường kính 5cm, hoa màu trắng đến đỏ thẫm, thơm nhẹ, cuống hoa nhỏ. Một năm cây ra hoa nhiều lần từ cuối tháng 4 đến tháng 10. Quả hình trứng hoặc hình cầu, quả chín vào tháng 4 đến tháng 11. Nhiễm sắc thể 2n=2x=14, có rất nhiều biến chủng như có loại có lông, không có lông, lá mỏng nhỏ, nhiều hoa…. là bố, mẹ của các giống hoa hồng hiện nay.

Ở Trung Quốc thời Hán Vũ Đế (140 năm TCN) trong cung vua đã có hoa hồng. Đến đời Bắc Tống đã có người trồng và đã biết tạo ra giống hồng ra hoa quanh năm, có mùi thơm do lai giữa tầm xuân và hoa hồng. Ở Châu Âu, trước thế kỷ 17 hoa hồng chủ yếu là được nhập từ cao nguyên Tiểu á những giống ra hoa một lần, không chịu rét, không thơm, màu sắc đơn điệu. Cuối thế kỷ 15, các giống hoa hồng và tầm xuân Trung Quốc được nhập vào Pháp, qua nhiều lần lai tạo với các loại giống bản địa (R.Gigautua và R.Gallica). Đến năm 1837, đã tạo ra giống hoa hồng thơm và đến nay có trên 2 vạn giống, các giống chủ yếu là:

• Giống hồng lai Hương Trà (Hybrid tea roses HT): là giống phổ biến nhất hiện nay, do lai giữa hồng Trường Xuân, hồng Hương Trà và hồng Nguyệt gửi. Giống quan trọng nhất là giống hoa hồng Pháp (la France).Đặc điếm: đa số là cây bụi rậm, cây cao to, hoa đơn, cuống hoa dài và dai, nụ hình trứng, đẹp, hoa to, nhị cao nhô lên, màu hoa rất phong phú, có loại có mùi thơm. Một năm ra hoa nhiều đợt, lá dày bóng, gai trên cành hình móc câu nói chung ít đậu quả. Hiện nay, để duy trì giống người ta chủ yếu sử dụng phương pháp nhân vô tính (chiết hoặc ghép).



• Hoa hồng nhiều hoa (Floribumda Roses FI): còn có tên gọi là hoa hồng tụ hoa, là sản phẩm của việc lai tạo giữa hoa hồng Hương Trà với hoa hồng hoa nhỏ thấp. Nhóm này có đặc điểm: Cây phân cành tán rộng, cao vừa phải, sức sinh trưởng mạnh, hoa nhỏ hơn hồng Hương Trà, nhụy không nhô lên nhưng rất nhiều hoa chụm lại ở đầu cành thành bó, rất nhiều màu, ra hoa liên tục, lá có gai giống như hồng Hương Trà nhưng nhỏ. Có rất nhiều giống, đa số để trồng ở vườn ít khi dùng để cắm. Giống đại diện là: Hạnh hoa, Mali vàng…
• Hoa hồng to (Grandiflora roses Gr): do chọn lọc từ tổ hợp lai HT với F₁. Năm 1946, giống đầu tiên được chọn lọc ra có đặc điểm: Sức sinh trưởng và chiều cao cây cao hơn bố mẹ nhiều, cuống hoa và độ lớn hoa ở khoảng giữa bố và mẹ, hình dáng hoa giống như HT, mọc đơn hoặc mọc chụm, ra hoa liên tục, màu sác rất phong phú, số lượng giống chưa nhiều, chủ yếu trồng trong vườn, có 1 số giống dùng làm hoa cắt.
• Hoa hồng nhỏ (Miniaturo Rọses Mr): cây cao khoảng 15-30cm, cành lá nhỏ, đường kính hoa 2-4cm, thơm, màu sắc phong phú, ra hoa liên tục, giống hồng này thích hợp trồng trong chậu.
• Hoa hồng bụi (Shurubs, Shrub roses, S): dạng cây là loại hình trung gian giữa dáng xoè và chụm, cao không quá 150cm, đa số là con lai của hoa hồng cổ đại lai với các biến chủng. Thời gian ra hoa dài.
• Hoa hồng dây (Ramblers, Grand Cover Roses, R): là loại cây dây leo, thân cành như dây nho, hoa mọc chụm thành bó, sức chống bệnh khá, tiêu biểu là giống Dorathy
• Hoa hồng tiểu thủ (Polyanthas, Pol): cây mọc thành chùm, dạng lùn bụi thấp, cao khoảng 100cm, cành nhỏ, lá nhỏ, hoa nhỏ. Đường kính hoa chừng 2,5cm, cánh kép, hoa mọc chụm, hoa ra 4 mùa, sức chống hạn và chịu nóng khá. Các giống tạo ra trước 1867 là giống cổ đại, hiện nay đang sử dụng rất ít. Những giống nổi tiếng là Polyantha Roses, Hybrid Perpeutual rose, Tea Rose và tầm xuân Pháp. Các giống hoa hồng tiểu thủ đa số là sản phẩm lai tạo của hoa hồng trà (tea Rose) hoa hồng nhiều hoa (Ploribuda Rose) và hoa hồng nhỏ.